در سوگ دایی حسن

«...این چه رازی است که هربار بهار
با عزای دل ما می‎آید»

امروز صبح ما عزادار شدیم. هرکسی در زندگی خود سوگوار مرگ عزیزانش می‎شود، اما همۀ عزیزان به یک اندازه عزیز نیستند. امروز یکی از عزیزترین‎هایمان و شاید عزیزترین خانوادۀ‎مان را از دست دادیم. تاکنون اینگونه گریه نکرده بودم. دایی حسنم مرد عجیبی بود. 9سال از نوجوانی و جوانی‎اش را در زندان‎های پهلوی گذرانده بود و 4سال از بهترین سال‎های جوانی‎اش را در اسارت رژیم صدام بود. پیش از اینکه اسیر شود گلوله خورده بود و حسابی مجروح شده بود. دوستانش فکر می‎کردند شهید شده. در اسارت هم جایی بود که از چشم صلیب سرخی‎ها پنهان نگاه داشته شده بود. لذا همه مطمئن بودند شهید شده است. برایش قبری گرفته بودند و مراسم هم برگزار کردند: «شهید مفقود الاثر». من که به دنیا آمدم، اسمم را به یاد دایی، حسن گذاشتند. این نام عزیز اینگونه به من رسیده، لذا دوست ندارم به راحتی از دستش بدهم. دایی حسن خیلی بعد از جنگ برگشت و از همان موقع هم تا آخرین روزهای زندگی‎اش از مبارزه و کار و جهاد -ولو فرهنگی‎تر- دست نکشید. از این افتخارات و دیگر افتخارات آن مرد چیزی عائد بستگانش نمی‎شود، من این چند سطر را نوشتم که بگویم او با همۀ رنج‎هایی که در طول عمر خود در راه اسلام و انقلاب کشید، خود را طلبکار انقلاب و نظام نمی‎دانست. روحیۀ طلبکاری و خودکسی‎پنداری نداشت. انتظار نداشت تکریمش کنند. می‎خواستند هم نمی‎گذاشت. نه به ارباب رسانه نه به ارباب ثروت و دنیا کاری نداشت. هنوز خودش را یک مبارز بی‎افتخار و تازه‎کار و شرمنده و بدهکار شهیدان و ائمۀ معصومین (علیهم السلام) می‎دانست. برخلاف خیلی‎ها که از این نظام و این انقلاب بهره‎ها بردند و در عین‎حال برخوردی طلبکارانه و متکبرانه نسبت به آن داشتند و دارند. بگذریم...

مردادماه، یک‎بار دایی حسن برای مدت کوتاهی بستری شد. دیدن آن چهرۀ معصوم و آن پیکر نحیف روی ویلچر و بین یک شمد سفید -که مثل لباس احرام بود- برایم آسان نبود. شروع کردم به نوشتن. چیزهایی نوشتم و به کسی نشان ندادم که اینگونه شروع می‎شد:

دوشنبه ۱۲ مرداد ۱۳۹۴  

شخصی‎نویسی: مادرم می‎گوید بچه بودند شب‎های تابستان در حیاط می‎خوابیدند. می‎گفت که خودش (مادرم) و خواهرش (خاله‎ام که در تصادف مرحوم شد) و برادرش (همین دایی حسن) شب‎ها از شدت گرما خوابشان نمی‎برد و با هم آهسته حرف می‎زدند. می‎گفت از تاریکی می‎ترسیدند و مخصوصاً از چیزهایی مثل هزارپا و ... . می‎گفت قشنگ یادم است یک‎شب حسن (دایی من) گفت "پولامو جمع کردم، فقط چند روز دیگه کار کنم و پولام بیشتر شه براتون یه چیزی می‎خرم که هم پنکه است هم چراغ قوه. یه پنکۀ کوچیک چراغ‎دار. دیگه نه ترس، نه گرما" مادرم گفت من و خاله‎ات از خوشحالی نمی‎دانستیم چه کار کنیم. تو همین فکرها و خوشحالی‎ها بودیم که هفتۀ بعد دایی‎ات را گرفتند و رؤیای پنکۀ چراغ قوه‎دار برای همیشه پرید. سال 45 یا 46 هنگام پخش اعلامیۀ امام در امجدیه.

فکر می‎کنید دایی حسن آن موقع یک جوان رشید انقلابی بود؟ نه بابا، دایی حسن آن موقع یک نوجوان بود. فقط یک نوجوان. یک نوجوان که خودش هم تاب گرمای تابستان را نداشت و از آمدن شبانۀ هزارپای باغچه می‎ترسید. با اینحال حدود نه سال از نوجوانی و جوانیش را به عنوان مبارز سیاسی اسیر ساواک بود و داشت کتک می‎خورد و شکنجه می‎شد. ساواکِ هولناکِ دیکتاتورِ کثیفِ ایران: محمدرضا پهلوی.

عجیبی دایی حسن برای ما این است که هیچ خاطره‎ای را از خودش نشنیدیم. هیچی از خودش تا حالا نگفته. حتی بیشتر خاطراتی که بلدم از فامیل نشنیده‎ام، مستقیماً از دوستانش شنیده‎ام. یعنی خیلی چیزها را خواهر و برادر خودش هم نمی‎دانند. کسانی می‎دانند که دیده‎اند. نه کسانی که شنیده‎اند. یکی از دوستان و هم‎بندی‎های دوران مبارزه‎اش می‎گفت یک‎بار ساواک یک عالمه دانشجو دستگیر کرد آورد آنجا. در محوطه (زندان یا کمیته). دانشجوهای جوان و شیک و روشنفکری که در یک تجمع سیاسی ضد شاه بودند. می‎گفت فقط یک‎کم که سرشان داد زدند و مدت حضورشان از یک ساعت بیشتر شد، یکهو شروع کردند به گریه کردن. دختر و پسر دسته جمعی شروع کردند به گریه! فرض کن مبارز سیاسی روشنفکر جوان! تا اینکه مسئول بند عصبانی می‎شود برای تحقیرشان می‎رود دایی حسن را از سلولش می‎آورد. می‎گوید «این بچه را ببینید. نصف شماست. مدت‎هاست که اینجا مهمان ماست، یک‎بار هم گریه نکرده. هرروز صبح هم پا می‎شود با صدای بلند در بند اذان می‎گوید و هرروز به خاطر این کار مفصل کتک می‎خورد اما باز هم گریه نمی‎کند.» آن آقای مبارز می‎گفت دانشجوها یک‎هو ساکت شدند، بعد هم ازشان تعهد گرفتند آزادشان کردند.

یک عجیبیِ دیگر دایی حسن این است که با همۀ مذهبی بودنش یک‎بار یک نفر را نصیحت نکرده. یک‎بار به هیچکس نگفته «این کار را نکن». یکبار نگفته «از این کار خجالت بکش». اما خیلی‎ها به خاطرش سعی می‎کنند آدم خوبی باشند و جلویش و یا حتی با فکر کردن بهش خجالت می‎کشند کار بدی کنند. حتی کار بد قطعی و واضح هم نه، مثلا فرض کن کارِ ضد انقلاب شدن! . پسرخالۀ روشنفکر و طرفدار خاتمیم، خودش یک‎کم بعدِ 88 گفت من دیگه در این ماجرا خیلی داشتم فرق می‎کردم، خیلی از باورهایم را داشتم از دست می‎دادم. اما یک‎بار که به دایی حسن فکر کردم (یا دایی حسن را دیدم؟!) دیدم از او خجالت می‎کشم بیش از این فاصله بگیرم. و این اصلاً یک دلیل عقلی نیست.

در ادبیات عرفانی و خیلی ادبیات‎های دیگر «زهد» امر مذمومی‎ست. این نگاه اسلامی نیست، به خاطر تنبلی حضرات عرفا و البته تباهی و کژفکریِ بعضی از زهّاد در طی تاریخ شکل گرفته. ازهدِ زهّاد عالم علی ابن ابی‎طالب بود. همۀ امامان و پیامبران زاهد بودند.  این چیزی است که من الآن دارم با علم می‎گویم، بچه بودم علمش را نداشتم، اما باز هروقت می‎دیدم بعضی همۀ زهاد را بد معرفی می‎کنند لجم می‎گرفت. این‎ها که «زهد» را ذاتا «زهد خشک» و عیب می‎دانند و «زاهد» را فی‎نفسه برابر می‎دانند با «زاهد خشک‎مغز» یا «زاهد طعنه‎زن و خرده گیر». چون در عمل می‎دیدم دایی حسن واقعاً زاهد است اما نه خشک و خشک‎مغز نه ایرادگیر و سخت‎گیر نه منزوی و بی فایده. کسی که واقعاً همیشه روزه است. همیشه. اولین‎بار که باهاش رفتم سفر خیلی لجم گرفت که باز روزه است! گفتم آقاجان شما باید ناهار بخوری، روزه در سفر حرام است. آنجا بود که بهم یاد داد روزۀ نذری را در سفر هم می‎توان گرفت! آنجا بود که دیدم حتی آسانی‎های شریعت را هم دارد یک‎جوری دور می‎زند. خیلی راحت زاهد است. خیلی راحت اهل ذکر است. مدام. به قول بعضی دوستان قرآن و مفاتیح را از حفظ دوره می‎کند. یعنی دایی حسن کار نمی‎کند؟ یک گوشه نشسته به عبادت؟! نه خیر، دایی حسن کار می‎کند سفر هم می‎رود لبخند هم می‎زند کمک هم می‎کند همۀ عمرش هم فعالیت سیاسی اجتماعی کرده اما خب زاهد هم هست. زاهد اساسی. نه زن، نه بچه، نه ثروت، نه غذای چرب ... . عرفان هیئتی خاص خودش را دارد.

همین هم مسئلۀ عجیبی است،، یعنی به جز نوع زهد، اصل زهد هم برایم عجیب است. من خودم اگر یک دورۀ رنج داشته باشم، دوست دارم بعدش یک دورۀ شادی و راحتی داشته باشد. الرخاء بعد الشده. یا الفرج بعد الشده. یا الیسر بعد از العسر. اما دایی بعد از هر دورۀ رنج، سراغ دوره‎های دشوارتری را می‎گرفت. آن‎هم با نهایت آرامش...

***

«و اگر خواهى از عیسى بن مریم علیه‎السّلام بگویم، که سنگ را بالش خود قرار مى‎داد، لباس پشمى خشن به تن مى‎کرد، و نان خشک می‏‎خورد، نان خورش او گرسنگى، و چراغش در شب ماه...
زنى نداشت که او را فریفته خود سازد، فرزندى نداشت تا او را غمگین سازد، مالى نداشت تا او را سرگرم کند، و آز و طمعى نداشت تا او را خوار و ذلیل نماید...»
خطبۀ 160 نهج البلاغه

امیدوارم خدا دایی‎حسن ما و دایی‎حسن‎های دیگر را با دوستان شهیدنشان محشور کند. و حسن اولئک رفیقا.

و ممنون می‎شوم اگر فاتحه‎ای بخوانید.

یاعلی‎مدد.