چندی پیش خبر درگذشت یکی از داناترین و شریفترین استادان فلسفۀ ایران یعنی استاد دکتر کریم مجتهدی منتشر شد. پیرمرد دوستداشتنی ِ کهنسالی که بسیاری از استادان امروز فلسفه شاگردان دیروز او بودند و انسانی که حقا انسانِ فلسفه بود.
مقام و یاد او را با نوشتنش از یکی از آثار مهمش گرامی میدارم:
سالهای آخر کارشناسی فلسفه یکبار نزد استادم دکتر محمد ایلخانی از علاقۀ توامانم به دو رشتۀ فلسفه و ادبیات و پیوندهایشان سخن میگفتم و اینکه کاش رشتۀ «فلسفۀ ادبیات» در ایران بود تا آنجا ادامه تحصیل میدادم که استاد ایلخانی گفتند اتفاقا ما در حال تاسیس رشتهای در همین حوالی هستیم، ولی نه فلسفۀ ادبیات بلکه «فلسفه و ادبیات» و برایم از ماجراها و ارتباطات جذاب این «واو» ربط گفتند.
با اینکه ایشان گمان میکرد این رشته به زودی تاسیس میشود ولی دستکم آن سالها خبری نشد و من بعد از فلسفۀ تنها عازم ادبیاتِ تنها شدم. باری سعی کردم بار این تنهایی را خودم با مطالعات میانرشتهای و تطبیقی به دوش بکشم. با کتابهای ادبی که ارزش یا وجوه فلسفی داشتند، با کتابهای فلسفی که ارزش یا وجوه ادبی داشتند و با کتابهای متعدد خارجی در زمینه «فلسفه هنر»، «زیباییشناسی»، «فلسفه ادبیات» و «فلسفه و ادبیات».
سال ۱۳۹۷ یکی از اولین (و شاید به نحوی اولین) کتابهای علمی فلسفه و ادبیات در ایران (که تالیف بود و ترجمه نبود) به قلم دکتر کریم مجتهدی استاد بزرگ فلسفه منتشر شد و جای خود را میان انبوه کتابهای ترجمه باز کرد.
کتاب با جامعیتی که داشت دستکم از این منظر جامعیت تمایز و برتری خود را نسبت به آثار ترجمه ثابت کرد: مجتهدی در کتاب خود اگر از ارسطو و هگل نوشته بود از فارابی و خواجهنصیر هم نوشته بود و اگر به رمان تولستوی پرداخته بود به قصیدۀ ابنسینا هم پرداخته بود.
از منظری دیگر فلسفه و ادبیات مجتهدی به نوعی یک تاریخ فلسفۀ مختصر نیز هست و سیر بحث را از یونانِ ۴۵۰سال قبل از میلاد آغاز میکند و به ترتیب تا قرن بیستم و روزگار توماس مان ادامه میدهد. از این جهت این کتاب برای ادبیاتیهای دوستدار فلسفه که فرصت مطالعه جداگانه و مفصل فلسفه را ندارند بسیار مغتنم است.
باید بگویم این کتاب حجیم ۷۰۰صفحهای یک کتاب کامل نیست و همچنان جای خیلی از مباحث و چهرههای مرتبط و بزرگ ادبیات و فلسفه در آن خالیست (مخصوصاً چهرههای ادبیات ایران) اما با همین وضع هم درآمد و آغازی خردمندانه، دلسوزانه و مغتنم است برای رشته و دانشکده و دانشگاه ِ تمدنی که توامان در ادبیات و فلسفه، هم جزو پیشگامان بوده و هم جزو پیشتازان است، هم ریشههای تاریخی تمدنی گستردهای در ادبیات و فلسفه دارد و هم استعدادها و انرژیهای فراوانی.
ایران از دیرباز هم سرزمین ادبیات است و هم سرزمین فلسفه و اگر زندهیاد استاد کریم مجتهدی با آنهمه خدماتش فقط همین یک کتاب را به تمدن خود تقدیم کرده بود، نامش تا ابد در شمار نیکان و فرزانگان ایرانی ثبت میشد.
انشاالله خداوند مهربان روح پاکیزه و وارستۀ او را با خردمندترین و داناترین و زیباترین و عظیمترین بندگان برگزیدۀ خود همراه و همسفر کند و به ما فرصت و توفیق بهرهمندی از میراث و یادگارهای شریف او را بدهد.