ماجرای مستند تلویزیونی دایی حسنم

بنا به آنچه دوستان و آشنایان و خانواده و همچنین دوستان دایی مدام دربارۀ این مستند سه قسمتی  از بنده می‎پرسند ... و مخصوصا با توجه به پخش قسمت دوم در شب گذشته:

1. بنده تقریبا از ابتدا تا انتها همراه گروه مستندساز بودم، اما نه مدیریت و فرمان در دست من بود، نه خدمتی به‎سزا بر آمد از دستم. اندک فعالیتی که بوده از سنخ حداقل وظایف معمول خانوادگی بوده است که هرکس دیگری جای من بود بیشترش را برای داییش و داغ‎داریش می‎کرد. جز من هیچ عضو گروه از بستگان دایی حسنم نبودند و قطعا تلاش ایشان به اخلاص و عاری بودن از شایبه‎ها بسیار نزدیک‎تر است تا من که از منسوبین ظاهری‎ام. پیش از آشنایی با این گروه، بنده دنبال این بودم که مستندواره‎ای برای دایی در حد پخش برای خانواده تهیه کنیم. فقط در حد پخش برای خانواده و نهایتا دوستان داییم. در همان ایام پیش از این که به جمع‎بندی برسم، به ما گفتند گروهی هستند که پیگیر ساخت مستند در این موضوع‎اند و حاج‎حسن را هم تا حدی می‎شناسند. لذا مسیر کار با همین گروه ادامه پیدا کرد.

2. خوبی‎های این مستند مرهون دو چیز است، یکی تلاش شبانه‎روزی، مجاهدانه و مجدّانۀ این گروه و دیگری اخلاص، دردمندی، صفا و تقوای اکثریت اغلب مصاحبه‎شوندگان. جدا از چهره‎های آشنا، در میان این چهره‎های مصاحبه‎شونده، به افرادی برخوردم که انسان‎های معمول و متداول -از آنگونه که زیاد می‎بینیم- نبودند. کسانی که جا داشته و دارد که تا زنده هستند سراغشان برویم و درموردشان مستند بسازیم یا دست کم پای حرف‎هایشان بنشینیم؛ هرچند بسیاری‎شان اگر موضوع دایی حسنم مطرح نبود حاضر نمی‎شدند مقابل دوربین حاضر شوند. خوشحالم که این مستند مرا با ایشان آشنا کرد. محدودیت زمان فرصت استفاده از تعدادی از این عزیزان را هم البته از گروه سازندگان گرفت. فرصت نشد با همه مصاحبه شود و امکانش نیست از همۀ مصاحبه‎ها در این کار فعلی استفاده شود، هرچند تمام مصاحبه‎ها محفوظ است برای آینده. لذا در همین سطور هم از بزرگان و گرامیانی که لطف کردند و مقابل دوربین صحبت کردند هم از دوستانی که پشت دوربین زحمت کشیدند، به ویژه آقایان «احسان رجبی» (در ابتدا مجری طرح و سرانجام کارگردان)، «مهرداد غفارزاده» (که تا اواخر تصویربرداری کارگردان کار بودند اما در پایان مسائلی پیش آمد و همکاریشان ادامه پیدا نکرد)، «حسین صالحی» (مدیر تولید)، «حسین ذوالقدر» (تدوینگر) و دوستان دیگری مثل آقا «عبدالله داماد»، آقا «مهدی هادیان» و دیگر دوستانی که در هماهنگی مصاحبه‎ها، فیلمبرداری، نورپردازی، صدا، تدارکات و... زحمت کشیدند، تشکر می‎کنم. هرچند تشکر ما شکرگزار زحمت ایشان نیست.

3. ضعف‎های این مستند هم چند دلیل دارد، اولیش که با ابعاد معنوی و رعایت ظرائف اخلاقی همراه است را فعلاً نمی‎نویسم، هرچند می‎دانم با دید حقیقت‎بین مهم‎ترین است. دلیل دوم که دلیل مهمی هم هست، محدودیت زمانی و دشواری و ابهام موضوع است. دایی حسن شب عید نوروز از دنیا رفت. تا مدتی که هیچ خبری نبود. همه جا تعطیل بود. حتی نتوانستیم خوب اطلاع رسانی کنیم (حتی در حد دوستانش و آشنایان). بعد این گروه آمد که تا چهلم کاری را تهیه کند. دربارۀ موضوعی که تا زنده بوده بروزی نداشته. به مصاحبه، کتاب، بزرگداشت و... راه نمی‎داده. حتی برای نزدیکانش هم خودش را باز نمی‎کرده. لذا برای رسیدن به حداقلی از اطلاعات، تحقیق و پژوهش بسیاری ضرورت داشت. شخص بنده با همۀ اندیشۀ ساختارگرایانه‎ام، در این موضوع برای رسیدن به یک ساختار کلی تا مدت‎ها به طور شگفت‎انگیزی سرگردان بودم. دربارۀ ایشان، موضوعات اسارت را فقط هم‎بندی‎های اسارت می‎دانستند. دوران زندان پهلوی را فقط اهل آن دوران، دوران جنگ، دوران پیاده‎روی، دوران کودکی ... هرکدام اهلش را می‎طلبید. همانطور که قبلاً هم نوشتم آنچه درمورد ایشان وجود دارد را «کسانی می‎دانند که دیده‎اند. نه کسانی که شنیده‎اند.» بیش از سی مصاحبه طی حدودا دو سه هفته در تهران، قم، همدان و قزوین انجام گرفت و عموما هم با کیفیت خوب. حجم کار بسیار بالا بود و این جمع‎آوری اطلاعات بسیار نیکو و ارزشمند. حالا با این دشواری موضوع، محدودیت زمانی و حجم بالای مصاحبه‎ها قطعاً ضعف‎های بسیاری راه پیدا می‎کند به کار که اکثراً ناگزیر هستند و من هم به بسیاری‎شان واقفم و در بسیاری‎شان به عوامل حق می‎دهم. و البته در چند مورد که واضح تذکر داده بودم حق نمی‎دهم، که این‎ها هم در طی چنین کارهایی و به خاطر گوناگونی سلایق طبیعی است. بالاخره من نه کارگردانم نه مجری طرح و اجازه ندارم در همه‎چیز دخالت کنم.

و اما ضعفی که به طور ویژه درمورد قسمت دوم اتفاق افتاد، حذف یک سوم برنامه هنگام پخش از سیما بود. چیزی که به جز حذف بخش مهم و جذابی از فیلم، به ریتم کلی، تدوین و ساختار فیلم ضربه زد. البته که من فکر نمی‎کردم و توقع هم نداشتم صداوسیما کلا این سه قسمت را بخواهد پخش کند و تا همینجای کار هم از ایشان و قبول زحمتشان متشکرم (چه اینکه اولین باری که گروه برنامۀ خود را به سازمان عرضه کرده بود -گویا- گفته بودند اگر فلانی شخصیت مهمی است چرا رهبری برایش پیام نداده یا یا چرا از سوی بنیاد شهید شهید حساب نشده، یا چرا ما نمی‎شناسیمش...) و البته که طبیعی است که صداوسیما برای خودش محدودیت‎ها و قواعدی داشته باشد و قرار نیست هرچه ساخته می‎شود پخش شود، اما فکر می‎کنم این اعمال محدودیت و سانسور نباید در مرحلۀ پخش انجام بگیرد. باید پیش از این اعلام شود، یا اثر کلا پخش نشود یا با تدوین تازه پخش شود.

امید که قسمت سوم (که امشب پخش خواهد شد) هم قسمت خوبی باشد و هم خوب پخش شود. و انشاءالله خدا عاقبت همۀ ما را ختم به خیر کند.

***

پ ن: باز هم مهم‎ترین مطلب این است: دایی حسن بنده خوب بود یا بد بود خدا رحمتش کند. کاش بنده قدر دایی‎حسن‎های زنده و همۀ آدم خوب‎های زنده را بدانم. همۀ خوبان وقتی از دنیا بروند عزیز می‎شوند. باید تا وقتی هستند ازشان استفاده کنیم... گرچه این دعا خیلی هم شدنی نیست، چه اینکه به قول پیامبر عزیز اسلام:

بدأ الإسلام غریباً وسیعود غریباً کما بدأ، فطوبى للغرباء