نامه‎ای به خانم پروانه سلحشوری

اگر فرصت مطالعه ندارید، بیان اجمالی و خلاصۀ این نامه همین یک سطر است:
دعوت به تأمّل در معنای دقیق واژه‎هایی چون «نماینده» و «پروانه».

***

و اما بیان تفصیلی نامه:

خانم پروانه سلحشوری
نماینده منتخب دهمین مجلس شورای اسلامی

سلام بر شما

من به شما رأی ندادم. اصلاً شما را نمی‎شناختم. اما پیروزیتان را تبریک می‎گویم و شما را نمایندۀ خود می‎دانم، چون ایرانی و -به‎ویژه- جزو شهروندان تهران هستم. پیش از نگارش نامه خواستم جستجویی اینترنتی را برای آشنایی بیشتر با شما آغاز کنم، اما در همان ابتدای کار پشیمان شدم و ادامه ندادم. گفتم بگذار این نامه را بی پیش‎داوری‎های سیاسی و با بیش‎ترین حسن ظن ممکن بنویسم.

بعضی‎ها شاید فکر کنند «نماینده» یعنی وکیل و وصی. اما نماینده در زبان فارسی یعنی نمایان‎کننده، نمایش‎دهنده، آشکارکننده و نشان‎دهنده.[1] بنابر این کسی نمایندۀ مردم ایران است که با رفتار و گفتار خود، نشان‎دهندۀ فکر، فرهنگ، آیین، اندیشه و شخصیت مردم ایران باشد؛ هرچند در جایگاه نمایندگی نباشد. بی‎شک نمود بارز این فکر و فرهنگ و آیین و اندیشۀ مردم ایران در عقیدۀ استوار این مردم به «اسلام» است. شما هم به عنوان نمایندۀ مردم ایران و مجلس شورای اسلامی نخست باید «نشان‎دهندۀ» انسان ایرانی و فرهنگ اسلامی باشید و سپس وکیل و کارگزار ایشان در امور مجلس. دیده‎ایم بسیار کسان را که به خاطر حسن ظن و اعتماد مردم خوش‎قلب بر کرسی‎های مجلس نمایندگی تکیه زده‎اند اما نمایندۀ مردم ایران نبودند، بلکه نمایندۀ خود و به دنبال خودنمایی بودند. به جای منافع ملی و مذهبی، به منافع فردی، خانوادگی، حزبی یا جناحی خود اندیشیده‎اند؛ اینان هرگز نمایندگی را درس نگرفته‎اند و هیچ‎گاه در این مدرسه «مدرّس» نمی‎شوند. مدرّسی که یادش جاودان و عزیز در قلب من، شما و مردم بوده و خواهد بود (شاید شما هم مثل من -مخصوصاً اکنون که در کسوت نمایندگی هستید- چندوقت یک‎بار سراغ از کتاب «گنجینۀ خواف» او و شرح رنج‎هایش بگیرید...) باری، خودنما، نمایندۀ مردم ایران نیست، هرچند رأی لازم را به دست آورده باشد، او خودنماینده است؛ و ای خوشا آنکه مردم ایران اسلامی را در حرف و عمل نماینده است.

و اما بعد، برویم سراغ حرف و دعوی اصلی که دعوا هم نیست، درد دل است.

به تازگی فیلم کوتاهی از مصاحبۀ شما با یک رسانۀ ایتالیایی[2] (طبق روایت رسانه‎های داخلی) منتشر شد که شادی‎آور نبود. اما من در آن فیلم یک نکتۀ مثبت در شما دیدم به نامِ صداقت. «النجاه فی الصدق» .صداقت بسیار زیباست و در آن فیلم در چهرۀ شما چراغ روشن کرده بود. پس از انتشار فیلم و واکنش‎هایی که در پی داشت، شما در گفتگویی با یک خبرگزاری[3] نسبت به آن فیلم توضیحاتی را گفتید و نسبت به واکنش‎ها واکنشی دادید که صداقت زیادی نداشت، اما یک نکتۀ مثبت دیگر داشت به نام ادب. ادب خیلی مهم است، شما در مقابل جرحیه‎دار شدن احساسات دینی مردم، مسئولانه برخورد کردید، هم اینکه سریع توضیح دادید، هم عذرخواهی کردید و هم نظر صریح خودتان را درمورد یکی از موارد مطروحه در آن فیلم، یعنی قانون و شریعت حجاب اسلامی بیان کردید و حتی بر کامل‎تر بودن حجاب «چادر» تأکید کردید. مخصوصاً در این روزها که روزهای سوگواری مسلمانان بر بانوی بانوان جهان، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است این اقدام اصلاح‎گرانه و اصلاح‎طلبانۀ شما بانوی مسلمان بسیار به‎جا و درست بود، از منظر اخلاقی و معنوی. از نظر دنیایی و سیاسی هم  تاحد زیادی توانست ابتکار عمل را از منتقدان سیاسی فیلم شما بگیرد.

باری، از فضیلت ادب به فضیلت صداقت بازگردیم. با همه قدردانی و تشکری که در دل و بر زبان نسبت به ادب شما و آن توضیح خوب دارم، به خاطر تناقض‎هایی که بین آن فیلم و آن متن وجود دارد، موضوع صداقت برایم خدشه‎دار شده، مخصوصاً درمورد متن توضیحی. لذا هم به شکنندگی صداقت در متن توضیحی می‎پردازم هم به اشکالات اعتقادی و حیثیتی مندرج در فیلم. گفتنی‎ست سخنان من اولاً وظیفۀ خیرخواهی‎ام نسبت به خواهر مسلمانم و سپس درد دلم با نماینده‎ام در مجلس است و در یک وبلاگ شخصی منتشر می‎شود.

 نخست

در آن خبر  از شیوۀ نادرست تدوین و منقطع‎شدن فیلم و همچنین انتشار ناقصش توسط رسانۀ خارجی گفتید:
« ...ضمن ابراز ناخرسندی شدید از شیوه تدوین مصاحبه و منقطع کردن سخنانش توسط رسانه مذکور ...»
«...شیوه تدوین مصاحبه بنده توسط آن رسانه خارجی، امری مذموم و غیراخلاقی است»

• اولاً فیلم تدوین و منقطع نشده است و به اصطلاح اهالی دوربین، یک «کات» هم نخورده است. نبودن کات و برش ثابت می‎کند سخن شما پیش و پس نشده یا چیزی از میانه‎اش کم یا به میانه‎اش افزوده نشده است. (اما تا اینجای کار احتمال ناقص بودن فیلم و حذف ابتدا یا انتهایش وجود دارد)
• ثانیاً حتی به نظر نمی‎رسد این فیلم فیلم ناقصی باشد و مثلاً در نسخۀ اصلی و سانسور نشده، شاهد سخنان انقلابی و اسلامی پررنگ و شجاعانۀ شما هم باشیم. چرا؟ به دو دلیل،
• یکم: سیر روایی مصاحبه بی‎کم و کاست است. به خاطر کات‎نخوردن -که در سطر قبلی گفتیم- مطمئن می‎شویم چیزی از میانۀ سخنان شما حذف نشده است، همچنین نکتۀ دیگر پیوستگی بحث‎هاست. از طرفی این فیلم با نمایی که شما خود را معرفی می‎کنید آغاز می‎شود و با تشکر پرسشگر از انجام مصاحبه توسط شما پایان می‎یابد. بنا بر عرف معمول ساختار یک مصاحبۀ سرپایی، خیلی بعید به نظر می‎رسد پیش از سلام و پس از خداحافظی هم صحبتی بوده باشد.
• دوم: به احتمال زیاد اگر شما سخنان حذف‎شدۀ مهمی داشتید، به جای ارائۀ این توضیحات، به آن‎ها اشاره می‎کردید و می‎گفتید چنین و چنان هم گفته‎ام و منتظرم کاملش منتشر شود. اما فکر می‎کنم تصدیق می‎فرمایید که حرف خاص دیگری اصلا گفته‎نشده تا به آن‎ها اشاره شود.

درد دل من این است: کاش به عذرخواهی بسنده می‎کردید و بحث تدوین و... را مطرح نمی‎کردید.

دوم

در فیلم هیجان زیادی را در چهرۀ شما می‎بینیم، نمی‎خواهم بگویم شما در مصاحبه با آن رسانه ذوق‎زده‎اید و متانت را کامل کنار گذاشته‎اید، اما به‎نظر می‎رسد نشاط شما و تمایلتان به ایجاد صمیمیت با پرسشگر باعث‎شده در سخنانتان «آنچه غربی‎ها بیشتر می‎پسندند» را بر «آنچه غربی‎ها بیشتر باید بدانند» ترجیح داده‎اید. نمی‎دانم این از شدت صداقت شما (و نمایندۀ اعتقادات غلط شما) است یا از سر مصلحت‎سنجی شما (با نتیجۀ عدول از ارزش‎های انسانی و اسلامی). اما هرچه بوده با کرامت یک ایرانی مسلمان که برای هویت خویش ارزش قائل است و معنای ایران و اسلام را می‎داند سازگار نیست. کسی که چنین باشد، از هویت خویش در مقابل دیگران نه‎تنها خجالت نمی‎کشد که دفاع هم می‎کند. مگر اینکه اعتقادی به این هویت نداشته باشد و استدلالی درباره‎اش.

بیشتر واکنش‎های رسانه‎های منتقد شما به سخنان شما دربارۀ حجاب بوده است. من -بنابر آنچه در پاراگراف قبل گفته شد- موضوع را مبنایی‎تر می‎دانم و ابتدا به بخش‎های دیگر می‎پردازم. در بخشی از مصاحبه پرسشگر می‎پرسد:

«می‎گویند هنوز سهم‎الارث و دیۀ زن با مرد برابر نیست»

شما می‎فرمایید «بعضی از حقوق اسلامی هستند که باید درباره‎اش صحبت بشود و ما باید درموردشان مذاکره کنیم»

من معنای این پاسخ شما را خوب نمی‎فهمم. شاید می‎خواستید پرسشگر هم نفهمد. منظور از «مذاکره» مذاکره با چه کسانی است؟ با غربی‎ها؟ با آمریکا مذاکره کنیم که -مثلا در ازای رفع تحریم بیشتر- کدام احکام دینی‎مان را داشته باشیم و کدام را نه؟ یا شاید مذاکره با قرآن؟ که کدام آیات شما خوب است و کدام بد؟ اگر این‎ها باشد که اوضاع خیلی طنزآمیز می‎شود. اما اگر این‎ها نباشد -که بعید هم می‎دانم باشد- و فقط با یک پاسخ سرسری و برای سر کار گذاشتن پرسشگر غربی بیچاره مواجه باشیم هم وضع خیلی خوب نیست.

درد دل من در این بخش این است: کاش خیال پرسشگر بیچاره را راحت می‎کردید: بله سهم الارث و دیه بین زن و مرد برابر نیست، چون این حکم اسلام است، چون  ما مسلمانیم و حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام... . باری، این سه توضیح را هم می‎افزودید:

 

• اولاً عدم تساوی عمومیت ندارد و در بعضی شرایط تساوی است.
• ثانیاً عدم تساوی در بحث دیه و حق الارث، به معنای عدم تساوی در کرامت انسانی نیست، چه اینکه حق تعالی فرمود: «انی لا اضیع عمل عامل منکم من ذکر او انثی»[4] و فرمود: «انّا خلقناکم من ذکر و انثی ... ان اکرمکم عندالله اتقاکم»[5]
  
• ثالثاً سهم الارث و دیۀ زن و مرد مساوی نیست، ولی عادلانه و به حق است. یعنی در این بخش به فلسفۀ احکام می‎پرداختید: در اسلام اگر آن‎دو امر بین زن و مرد مساوی نیست، وظیفۀ اقتصادی این دو هم باهم مساوی نیست. زن وظیفه‎ای ندارد و تمام وظائف با مرد است. از مرد دیه کمتر گرفته می‎شود و به مرد ارث بیشر می‎رسد چون به جز زندگی خودش باید زندگی زن و فرزندان را هم بچرخاند. زن وظیفۀ خرجی درآوردن خرجی، نفقه دادن، خمس دادن، زکات دادن (و حتی وظائف ظاهرا غیراقتصادی دیگر از جمله: جهاد) را ندارد.

می‎شد به عنوان یک مسلمان این‎ها را بگویید. نه اینکه آن پاسخ عجیب را بدهید، بعد بگویید «ما برای مبارزه اینجاییم»، «مشکل اصلی زنان قوانین است» و -در مقابل بیگانگان بگویید- «زن‎های اصولگرا حامی مردان هستند و اصلا زن نیستند». که انگار داستان داستان تقابل اسلام‎گرایی و اسلام‎زدایی است.

سوم

در بخشی دیگر یکی از مهمترین مشکلات امروز زنان ایرانی را خشونت علیه ایشان عنوان کردید. قطعا خشونت علیه زنان وجود دارد و قطعا شما به عنوان نمایندۀ مجلس باید در مبارزه با این موضوع فعال باشید. اما عنوان اینکه خشونت علیه زنان از اصلی‎ترین مشکلات امروزی است آن‎هم در مصاحبه بایک رسانۀ غربی -که دوست دارد چنین چیزی را بشنود و تبلیغ کند- کار پسندیده‎ای نیست. چرا؟ به سه دلیل:

• یک: واقعا بعید است در جامعۀ ایرانی با آن‎همه میراث فرهنگی و تمدنی، خشونت علیه زنان مشکل اصلی باشد. مشکل هست، غیرقابل قبول هم هست، ولی مشکلات دیگری بر این مشکل اولویت و ارجحیت دارند -و بعضی بسترساز آن هستند-. مثل فقر و مشکلات اقتصادی؛ موانع مربوط به ازدواج؛ طلاق و مسائل پیرامونی‎اش؛ حمایت‎نشدن زنان سرپرست خانوار؛ حمایت‎نشدن زنان در قالب یک زن خانه‎دار و یک مادر؛ مشکلات زنان شاغل و موضوع تعدد نقش؛ نبود برنامه‎ریزی لازم برای آیندۀ اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی زنان محصل؛ مشکلات اجتماعی و فرهنگی زنان در نفس مسئلۀ ادامۀ تحصیل بی‎هدفگذاری صحیح و آیندۀ روشن و ...
• دو: رسانه‎های غربی و دشمنان مردم ایران هر روز از خشونت علیه زنان و موارد اینچنینی سخن می‎گویند. هم حقایق را می‎گویند، هم چندین برابر دروغ‎ها را. پس سخن شما سخن تازه و نشنیده‎ای برای ایشان و آورندۀ آگاهی نبود و شاید فقط صحه گذاشت بر تمام اخبار قبلی (اعم از راست و دروغ). کاش چیزی را می‎گفتید که نمی‎دانستند و خوب بود می‎دانستند. برای حیثیت جامعۀ ایرانی.
• سه: بیاندیشیم در کجای جهان مشکل خشونت علیه زنان وجود ندارد؟ فکر می‎کنید همانطور که رسانه‎های سیاسی و فیلم‎های تجاری غربی می‎گویند خشونت علیه زنان مختص مسلمانان و شرقی‎هاست؟ آیا در آمریکا و اروپا وجود ندارد؟ آیا در ایتالیا -کشور مصاحبه‎کننده با شما- وجود ندارد؟ می‎دانستید قتل زنان و خشونت علیه زنان  در ایتالیا بیداد می‎کند؟[6] می‎دانستید طبق آمارهای خودشان میزان خشونت علیه زنان در ایتالیا با میزان خشونت علیه زنان در کل اروپا برابری می‎کند؟[7]
  

درد دل: من اگر جای شما بودم می‎گفتم بله در ایران هم مثل خیلی از کشورهای دیگر متاسفانه خشونت علیه زنان وجود دارد و من برنامه‎ای عملی برای مبارزه با آن دارم، اما شاید مشکلات اصلی و دامنه‎دار زنان در امور دیگر مثل فرهنگ، اقتصاد و برنامه‎ریزی باشد. همچنین این خشونت در مقایسه با کشورهای منطقه (مثل کشورهای عربی) و هم‎پیمان شما و شاید حتی کشور خود شما بسیار کمتر است.

 

چهارم

مسئلۀ آخر مسئلۀ حجاب است. فحوای کلی‎ای که از سخنان شما در فیلم مصاحبه برداشت می‎شود با آنچه در توضیح گفتید مطابقت نمی‎کند. در توضیح فرمودید: « آنچه که منتشر شده تنها بخشی اندک از گفتگوی بنده با خبرنگار مذکور بود. متاسفانه این رسانه نتوانسته یا نخواسته که دیدگاه کامل بنده درباره موضوع حجاب را پوشش دهد» طبق آنچه در بخش نخست برایتان نوشتم اینکه گفتگو طولانی‎تر باشد به سختی قابل تصور است و در نتیجه به نظر نمی‎رسد رسانۀ مذکور نتوانسته باشد و نخواسته باشد دیدگاه کامل شما را در این زمینه بیان کند. شما خودتان در این دو گفتار، دو ادبیات متفاوت را برگزیده‎اید و مشکل من اینجاست که که این دو ادبیات متناسب با مخاطب و رسانه متفاوت شده است. در گفتگو با رسانۀ خارجی راحت گفته‎اید طبیعت پیشرفت و توسعه به حذف قوانین مربوط به حجاب اسلامی می‎انجامد و در گفتگو با خبرگزاری داخلی و پس از انتقاداتی که به شما مطرح شده، از اهمیت حجاب در اسلام و ضرورت رعایت آن طبق قانون سخن گفته‎اید. من ترجیح می‎دادم شما به حکم صداقت، به جای متهم‎کردن رسانۀ خارجی بیچاره، سخن خود را منکر نمی‎شدید. این طریقت صداقت است و البته که دشوار است.

در این زمینه دو درددل دارم:

• درددل اول این است که کاش
• اولاً می‎گفتید حجاب یک اصل اسلامی است و ما مسلمانان موظف به آن هستیم نه مختار. «که زن باید کاملاً درک کند که حجاب او تنها ‏مربوط به خود او یا مرد سرپرست او و یا حتی خانواده وی نیست تا بگوید من از حق خودم صرف‏نظر کردم، مرد بگوید ‏من راضیم و یا اعضاى خانواده رضایت دهند، بلکه حجاب زن، حقى الهى است».[8]
  
• ثانیا به عنوان یک مسلمان از اسلام دفاع می‎کردید. مثل موضوع دیه و حق الارث، کاش فلسفۀ اسلام درمورد حجاب را می‎گفتید. می‎گفتید اسلام برای حفظ آرامش و امنیت روانی و جانی زن و مرد حکم به حجاب کرده است. کاش سخنان امام خمینی را دربارۀ این موضوع برایشان می‎گفتید: «زن هرگز با مرد فرقى ندارد. آرى در اسلام زن باید حجاب داشته باشد، ولى لازم نیست که چادر باشد. بلکه زن مى ‏تواند هر لباسى را که حجابش را به وجود آورد اختیار کند. ما نمى ‏توانیم و اسلام نمى ‏خواهد که زن به عنوان یک شىء و یک عروسک در دست ما باشد. اسلام مى‏ خواهد شخصیت زن را حفظ کند و از او انسانى جدى و کارآمد بسازد.»[9] حالا که بحث حفظ زنان شد و در بخش قبلی موضوع خشونت علیه زنان هم مطرح بود و پرسشگر شما هم ایتالیایی، خانم سلحشوری! می‎دانستید همین دو سه سال پیش کشیش مشهوری در ایتالیا (دون پیرو کورسی) عامل اصلی خشونت علیه زنان در ایتالیا را  لباس‎های نامناسب زنان عنوان کرد؟[10]
  
• انتقاد دوم و اصلی‎ام این است که من مشکلی ندارم شما درمورد حجاب متفاوت فکر کنید، مشکل اصلی این است که حس می‎کنم شما اینگونه طرح کردن موضوع حجاب را بیشتر برای مراعات حال غربی‎ها و جلب رضایت و پسندشان فرمودید، همینطور دیگر مسائل را، حال‎آنکه خدا سزاوارتر است که از سوی ما مراعات شود. اگر انگیزه عشق و محبت و تعبد است، خدا پروردگار و مالک و روزی‎دهنده و عزت‎دهندۀ ماست. غرب به ما نه روزی می‎دهد نه عزت. اگر انگیزه ترس باشد، خدایی که بازگشت ما به اوست سزاوارتر است به ترسیدن «الله احق ان تخشاه»[11]
  

آن زمان البته شما نمایندۀ مردم نبودید، نامزد بودید. از این به بعد بسیار مهم‎تر است. من یکی که دوست می‎دارم نمایندگانم واقعا نمایندگان ایران اسلامی باشند و خیلی شاد می‎شدم اگر خانم پروانه سلحشوری -فارغ از نمایندگی- حق اسمش را دست‎کم ادا می‎کرد و ادا کند. پروانه و سلحشور هردو در زبان فارسی معنایی زیبا و شبیه به‎هم دارند، پروانه یعنی «پروا+نه» و سلحشور یعنی «دل‎آور و جنگاور». خدا کند پروانه سلحشوری در کسوت نمایندگی به حکم پروانگی پروای غیر خدا نداشته باشد و به حکم سلحشوری غیورانه و شجاعانه با رسانۀ بیگانه سخن بگوید «ورنه پروانه ندارد به سخن پروایی»[12] سخن این نیست که مذاکره و گفتگو از میان برداشته شود یا با زبان تهدید و تکبر و دشمنی با دیگران سخن بگوییم، بحث این است که برای جلب رضایت دیگری خود را نفی نکنیم. هم منطقی سخن بگوییم هم مسلمانانه و شرافت‎مندانه. به همین خاطر نگفتم به جای کوتاه‎آمدن از هویت فرهنگی خود، عصبانی شوید و شعار بدهید، عرض کردم کاش دلایل منطقی و فلسفه‎های احکام را بیان می‎کردید.

نامه را با دو آیه از قرآن کریم به پایان می‎برم:

«من کان یرید العزه فلله العزه جمیعا»[13]

«فلا تخشوا الناس و اخشون ولا تشتروا بآیاتی ثمنا قلیلا و من لم یحکم بما أنزل الله فأولئک هم الکافرون»[14]

 پ ن: در عرصۀ سیاست اسم‎های شناخته‎شده و سابقه‎دار نام خود را با فعالیت‎هایشان تثبیت کرده‎اند و خیلی نمی‎توانند در این امر تغییری به وجود آورند، اما هر اسم جدید، امید و نوید یک اتفاق جدید است و صاحبش می‎تواند فراتر از لیست و جناح، نمایندۀ همۀ ملت ایران باشد.
انشاالله که مجلس دهم این امیدها را ناامید نکند.

---

[1]  لغت‎نامۀ دهخدا

[2] در سایت‎های مختلفی از جمله «آپارات»

[3] در خبرگزاری «ایسنا»

[4]  قرآن کریم، سورۀ آل عمران

[5]  قرآن کریم، سورۀ حجرات

[6] «زنان در ایتالیا همچنان قربانی خشونت هستند» گزارش مکس چیویلی در «پرس تی وی»

[7] مقالۀ «غرب و خشونت علیه زنان» نوشتۀ نوید رسولی. نویسنده در این مقاله با استناد به آمار رسمی به موضوع خشونت علیه زنان در غرب بویژه در ایتالیا پرداخته است.

[8]  کتاب «زن در آیینه جمال و جلال» نوشتۀ آیت‎الله جوادی آملی

[9]  جلد پنجم «صحیفۀ نور» بیانات امام خمینی

[10]   خبرگزاری «یورونیوز»

[11]  قرآن کریم، سورۀ احزاب

[12]  دیوان حافظ

[13]  قرآن کریم، سورۀ فاطر

[14]  قرآن کریم، سورۀ مائده